Ja një gjysmë-anekdotë të cilën ma ka rrëfyer poetja Olga Sjedakova. Në një nga turnetë e shumta të leximit që organizonte propaganda sovjete – midis shkrimtarëve dhe lexuesve të ndonjë ndërmarrjeje, uzine a regjioni, një grupi shkrimtarësh moskovitë u ra të udhëtonin në Jakuti dhe të ndërtonin një dialog të ngrohtë me masat e lexonjësve jakutë. Kështu, salla e Lidhjes së Shkrimtarëve të Jakutisë, në atë rast, qe plot. Prezantuan me bujë para lexonjësve Jevtushenkon, por lexuesi jakut nuk e njihte. Provuan me Voznjesenskijn, prapë jakutët s’e njihnin. Provuan me Samoillovin, jakutët as atë s’e njihnin. Atëherë shkrimtarët e shkretë filluan të pyesnin publikun:
– “Po Pasternakun, e njihni?”
– “Nuk rritet kjo erëz këtej nga anët tona”, – u gjegj një nga salla.
– Nuk është bimë, i thanë, nuk është erëz: është poet.
– Na ndejni, nuk e njohim, – thanë jakutët.
– Po Bllokun, Mandelshtamin, Ahmatovën… po Cvjetajevën… Tarkovskijn…? I keni lexuar?
Atëherë u ngrit njëri:
– Kush janë këto zonja e zotërinj të nderuar? Ne nuk kemi dëgjuar asgjë për ta!”
– Po këta janë shkrimtarët më të dëgjuar të Rusisë, – briti i pataksur Jevtushenko.
– Aha! – e kapi fillin njeriu nga salla, – harruam t’ju bëjmë një gjë me dije, qysh në fillim, zotërinj: Jakutët nuk janë lexues, jakutët janë shkrimtarë!”
Kjo situatë na ndihmon për të kundruar analogjinë dhe statusin e “shkrimtarit” shqiptar. Në kushtet e një boom-i entesh botuese, sot gjithëcili e ka mundësinë të botojë një libër, mjaft që të ketë tridhjetë deri në pesëdhjetë mijë lekë të reja në xhep. Tregtia që bëhet me botuesin i ngjan një situate të rëndë e primitive të xhambazit apo të tregtarit të rëndomtë në pazar: jep lekët dhe, pas një jave, je bërë me libër! Botojnë libra gjimnazistët, çupkat ende pa mbërritur periudhën e pubertetit. Dhe veç t’i shohësh si kapardisen kapedanët dhe amazonkat familjare. Babai s’lë derë redaksie televizive apo gazete pa shkelur, pihet kafja dhe kryefamiljari fut pa teklif dorën në xhep të nxjerrë qesen me pyetjen standarde: “Sa do? Ape gojën! Jam i vendosur të mos e lë m’bë udhë taletin e sime bije. Veç dua të ma qëndisësh mirë artikllin, t’ma kullandrisësh kronikën hakçe. Ja dhe fotografitë…”. Dhe bashkë me paratë, lë një turrë fotosh të çupkës melankolike me mjekër në pëllëmbë. Ai e di mirë si funksionon teknologjia e gazetave dhe e kamerave. Deri në promovimin e bujshëm ku poetët pleq, me sy të gapërruar nga rakia apo gojë të çapëlyer nga ndukja e ndonjë kofshe të pjekur, këpusin broçkulla e lëvdata për talenten e re. Tej në qoshk, e vetmuar, si një Serafim pikëllimplotë, ëndërron lavdinë e ardhshme poetesha e njomë, derisa një ditë, në pastë fat, do ta kuptojë tërë këtë maskaradë prindërore dhe do t’i zvjerdhet dhe zelli – derisa një ditë (në pastë fat), në vend të parashikimeve hovardare të këtyre xhaxhove, do t’i mbetet një boshllëk i trishtueshëm në parzëm dhe Safoja e re do të preferojë si gjithë vërsniket e saj të merret me ndonjë zbavitje më të fisme, ose në rastin më të mirë – të gjejë një të dashur, i cili t’ia zëvendësojë me sukses shkakun e melankolisë së vargjeve.
Në Shqipëri boton kush nuk priton, kush ka paratë e mjaftueshme: sponsorë kokëtulë apo prindër delirantë; botojnë nxënësit dhe studentët, prindërit dhe emigrantët; botojnë profesorët dhe veteranët, ish të burgosurit dhe politikanët, gratë e divorcuara dhe prostitutat e rehabilituara. Në Shqipëri botojnë librat e tyre ish-prokurorët dhe ish-ministrat, ish-diplomatët dhe ish-bodiguardët, kuzhinierët, këpucarët, dadot, rrobaqepësit e diktatorit dhe familjes së tij; kunatat dhe rejat, ish-oficerët dhe oficerët në lirim, spiunët e sigurimit të shtetit dhe agjentët e kompanive të sigurimit, tregtarët e birrës dhe libra biznesmenësh që rrëfejnë se si ia kanë filluar zanatit, në fillim si qoftexhinj e që tash kanë mësuar formulën e suksesit. Por më shumë se të gjithë, në Shqipëri botojnë barinjtë, katundarët dhe gazetarët. Bashkitë ose fondacionet për zhvillim në zonat rurale zëvendësojnë rolin e prindit për fëmijët e stadit para-adoleshent. Nuk ka mbetur familje, Derë e Madhe, trevë apo fshat që të mos ketë monografinë. Mandej vijnë promovimet e bujshme në qytete, porositen ligjërata profesorësh, historianësh, akademikësh. Vijon ceremonia e trishtë e perverse me këndellje, rrahje gjoksi e kacagjelime. Auditorë të këtyre skenave bëhen muzetë e kryeqytetit, bibliotekat kombëtare apo universitare, institutet apo fakultetet. Auditori i paralajmëruar mbushet me taborret e të ftuarve. Janë shembë krahinat për dere, pleq me qeleshe apo qylafë, pensionistë që u dridhet zëri i mallëngjyer, fshatarë që ngrihen nga fundi i sallës për të dalë në foltore, për t’i thënë dhe ata “nja dy fjalë”. Ata përshkojnë sallën me një ecje të pasigurtë, sikur çalojnë e priren shtrembër dhe mua më merr malli për ecjen e tyre natyrale, me drapër në dorë, kur drejtohen në arë për të korrur një krah hasëll për lopën. Rëndom del libri i një krahine, tempulli besimtarësh apo Dere të Madhe. Por merr valë, merr zjarr, merr sherr krahina fqinje: “Pse, vetëm ata na qenkëshin krye? Po ne? Pa dale, dale… se kemi dhe ne me ç’ta çudisim botën…”. Gjenden paratë, porositet shkrimtari, që të kushtojë pak, zakonisht zgjidhet një format i bjerrur, gati ose krejtësisht i harruar i gazetarucit të shtypit të dikurshëm lokal. Bashkë me lekun, bashkë me fryrjen, atë e pushton deliri dhe merr hak për harresën e padrejtë: lëshohet si mizë blete, derë për derë, ku ka pleq në grahmat e fundit, përthyen fletorkën në gjunjë dhe kërren në letër gjithë broçkullat e një kujtese të çoroditur.
Libra shkruajnë ngado, libra shkruan çdokush, libra botohen tejpërtej atdheut tonë, madje në një shqipe që do t’ua kishin zili edhe kurset e para kundër analfabetizmit. Por rekordin e zënë, padyshim, gazetarët. Çdo gazetar, potencialisht, është një shkrimtar. Edhe ata kanë librat e tyre. Varg e vistër. Madje vetëm ata duket sikur shkruajnë. Kush e ndal fushatën e tërbuar të librit të një gazetari? O, bravo solidaritetit! Librat e tyre reklamohen në faqet e gazetave, në vitrinat e librarive, në tele-ekrane, në promovime, në turne leximore Prishtinë-Vlorë. Kështu që, i dashur shkrimtar, rishtar qofsh ti apo i vjetër – struku, struku, mos u ndje, mos e hap gojën se të bënë gazin e botës! Thua je shkrimtar? E kujt ia thua këtë? Kush të paska lexuar? Ku bie, mor zotni, ky farë libri yt? Në librari? Nuk është! Je dallash, or lum miku! Të njohin për fytyrë? Ke dalë ndonjëherë në Klan, Top Channel, Vizion+? Jo? Atëherë ti s’qenke shkrimtar, qenke mashtrues, paranojak, delirant… Paske botuar zotrote nja dy libra! Shihe gazetarin X, deputetin Y, këshilltarin Z, të cilët, jo dy e tre, por të përgjigjen me një karikator të tërë me libra!
Po kush i lexon vallë? Ka dhe momente të tilla kthjellimi kur bëhet dhe kjo pyetje. Tash për tash, librat në botën shqiptare kanë zëvendësuar dhe janë një variant i suksesshëm i kartëvizitave. Në vend që të shkëmbejnë kartëvizita, shqiparët shkëmbejnë librat e tyre. Të cilët askush s’i lexon. E pse t’i lexojnë?
Shqiptarët parapëlqejnë të shkruajnë.
Shqiptarët s’janë lexues.
Shqiptarët janë shkrimtarë!
