Një ëndërr torturuese

Ka disa ditë që xha Kanani nuk fle më shumë se një orë. As natën dhe as ditën. Ai zgjohet i mbytur në djersë, me një shprehje të rraskapitur, ku më shumë se tmerri, dallohet dhimbja dhe vuajtja e thellë. Është e njëjta ëndërr që i përsëritet torturueshëm dhe, pa mbushur një orë nga dremitja, ëndrra shfaqet prapë, me të njëjtën përpikmëri, si të ishte një zile e fortë alarmi. Xha Kanani brof ndenjur, e ndonjëherë në këmbë; ai mezi mbushet me frymë; fshin djersët dhe habitet edhe vetë se çfarë mekanizmi automatik paskësh ai së brendshmi që e shtrëngon të ngrihet fishek në këmbë, si me qenë sustë, tani kur sapo ka mbushur rrafsh 87 vjeç. Në gjendje normale, xha Kananit i duhet një copë herë e mirë të stërmundohet derisa të ngrihet vetë në këmbë, duke u mbajtur fort pas bastunit, për të çapitur mandej me hapa të avashtë e të pasigurt, me trupin që i lëkundet si një gjemi në ujëra.

Njerëzit e shtëpisë, djemtë, rejat, mbesat e nipërit e pyesin çfarë ka, por xha Kanani s’do që t’ua kallzojë. Tek e fundit, ai shpreson fort se ëndrra e tmerrshme do t’i hiqet qafe dhe do ta lërë të qetë. Dhe atëherë s’do të jetë nevoja t’ua tregojë fare atë ëndërr xhehnemi që po e rrufit pak e nga pak. Plaku ëndërron se një ditë do të zgjohet si zakonisht, pa pyetjen përgjëruese të barkut të vet: “Po fol more baba, çfarë të mundon?” Mirëpo nuk po ndodh aspak ajo që dëshiron plaku 87-vjeçar, Kanan Buzi. Meqë ajo që do ai nuk po ndodh tash dy javë dhe vetë i vjen turp prej vetes t’ua tregojë të tijëve, ai në një moment ligështimi provoi të lutet, ashtu siç kishin bërë i ati dhe gjyshi i tij, mos ndoshta duke iu lutur Zotit të Madh ankthi i asaj ëndrre do ta lëshojë. Por më kot, se me ta provuar, buzët e tij pëshpëritën disa skelete aq të shkëputura e të hallakatura frazash, sa nuk arriti të formojë dot një frazë të plotë lutjeje me kuptim. Kanan Buzi ishte rritur gjithë jetës së tij larg nga besimi në Zot dhe se hallkat e fundit të atyre reminishencave religjioze, të trashëguara prej të parëve të vet, i kishte këputur qyshkur kishte dalë malit me partizanët dhe atje, në male, ia kishin ngulitur fort se Zot nuk ka. Këtë kishte patur rast ta vërtetonte që në vitet e para të pushtetit popullor, të cilin “nuk ua kishte falur ndonjë Zot, por e kishin fituar vetë me grykën e pushkës”, siç kishte dëgjuar shpesh e siç i pëlqente të shprehej, mandej, edhe vetë. Meqë nuk arriti të formonte asnjë fjalë lutjeje për të qenë, por vetëm ca fragmente drithëruese frazash pa lidhje që flatronin si lakuriqë në terrin e mbrëmjes, ai hoqi dorë përfundimisht. Madje kur pa e pyetur fare i sollën një hoxhë të fortë për ta shëruar, ai i tundi bastunin në fytyrë, duke i bërtitur me sa kishte fuqi: “Përjashta more kopuk!”. Doktorin, një mjek mesoburrë, me barkun sa një mullar kashte, e pranoi, por doktori nuk ia mbushi syrin dhe e konsideroi të padenjë për t’ia treguar ëndrrën. Nga gogësimat e tij dhe aroma e thartirës që kutërbonte mjeku, Kanan Buzi përcaktoi edhe llojin e rakisë së krahinës fqinje që kishte rrëkëllyer mjeku.

Më në fund, xha Kanani vendosi ta ndante ëndrrën me të birin, një aktor i njohur në Tiranë. Dhe ja ku jemi vetëm për vetëm me plakun 87-vjeçar në odanë e tij, pasi i ka përzënë më parë gjithë të tjerët. Mua më pranoi në cilësinë e mikut të ngushtë të të birit. Aktori sillet me të atin jo në mënyrë të dhembshur, si me një fëmijë. Përkundrazi, intimiteti konfidencial i tij me të atin ruan një distancë fikse, disi të thatë, duke e maskuar shqetësimin dhe çfarëdo lloj ndjenje tjetër dobësie. Shkurt, ata bisedojnë si shokë dhe unë ndjehem i përfshirë në këtë kod. As xha Kanani nuk rrëfen ndonjë ton qarravitës e ankestar. Ai mundohet ta rrëfejë torturën e vet thjesht si një habi, para së cilës gjendet i papërgatitur. Herë pas here ai kërkon mendimin tonë me pyetje të tipit: “Po kësaj, si i thoni ju?” Ose: “Ç’do të kishit bërë ju, more djema, po të ishit në vendin tim?”. Në thelb, ëndrra që i shtiret pa ndërprerë Kanan Buzit nuk është ëndërr. Ajo është një riprodhim besnik me detaje i një ngjarje që i ka rrënjët në vitin 1944, një film, një kino tmerri që i shfaqet në gjumë, pa e pyetur fare të zotin.

Është pothuajse mesditë maji e vitit 1944. Skena: malet e Labërisë që rrihen nga një diell i njomësht e i ngrohtë. Tejendanë horizontit blerim i harlisur, livadhe me bar të dendur dhe rrëkeza uji që zbresin monopatesh. Zhurmërin natyra e gjallë dhe nëpër kreshtat që rrethojnë pllajat, herë ndjehen potpuri fyelli, herë leh ndonjë qen, e herë vijnë ndër veshë jehonat e dobësuara të këmborëve apo sokëllimat e barinjve. Xha Kanani i përshkon këto pllaja e livadhe vet i katërti, ngjitet monopatesh dhe kapton njëri-pas tjetrit male e kodrina. Ai me tre partizanët e tij duan të mbërrijnë pa sosur dita në Shtabin e Luftës. Por tani është ndajdrekëherë. Ata heqin pushkët, çantat e pajimet sapo futen në një lirishte me lisa të rinj e të drejtë pilirakë.

Këtë pjesë të ngjarjes xha Kanani e mban mend mirë, në nuanca e detaje që është e pamundur ta riprodhojmë. Por zëri vjen e i rëndohet e mpikset, duke ua mjegulluar kuptimin fjalëve, sapo provon të rrëfejë më tej.

– “Kemi hapur trastat e ushqimit, – vazhdon xha Kanani, – kur nga një gëmushë del një ushtar gjerman. Ai i mban duart lart me automatikun e lëvarur krahut. E mbajmë në shenjë ndërsa e lëmë të afrohet dhe pak. Ai fliste, por ne s’e kuptonim. Asnjë fjalë. Pse na fliste vallë dhe çfarë thoshte? Asnjëherë nuk e morëm vesh. Kur ia hoqëm armët dhe e lidhëm, ai s’bëri asnjë përpjekje. Ai donte të dorëzohej dhe herë-herë-buzëqeshte i habitur. Si kishte mbetur aty? Nga kishte ardhur? As këtë s’e morëm vesh kurrë. E si ta merrnim vesh? Shokët vendosën në çast: e shpumë rrëzë një lisi. Ishte i gjatë, me një trup të lidhur e atletik. Kishte flokë të paqethur, të verdhë dhe sy blu të thellë. Nga sa vlerësonte syri dukej se ishte vërsniku im. Ai madje, po të donte, mund të na kishte vrarë të gjithëve me një karikator. Nuk e kuptova pse shokët ma lanë duar mua automatikun dhe më urdhëruan ta qëlloj. Ai rrinte në këmbë rrëzë lisi duke na kundruar i habitur, pa kuptuar se çfarë po bënim me të. Buzëqeshi me shqetësim për një grimë, kur pa se ne u larguam në distancë zjarri. U përpoq të thoshte diçka, por nuk kuptuam asgjë përveç “Bitte, bitte!” që i thoshte ngutazi. Nuk i lamë kohë, sepse shokët më thanë: Qëllo! Dhe qëllova… Ai ra në gjunjë, mandej me pak sforco e mbështeti shpinën pas trungut të lisit. Ne morëm çfarë gjykuam se duhej marrë prej sendeve të tij…”

– Kjo ishte mor bir… – shfryu plaku 87-vjeçar, pas një heshtjeje të gjatë. – Prandaj të thirra. Nuk mundem më kështu… natë për natë. Dua të më çoç atje, në malet e Trebeshinës, tek ai lis. Duhet të bisedoj me të, aty ku e vramë. E di unë qysh…

Plaku heshti. Fjalët e fundit i tha me një zë aq të drishshëm, mu si të ishte ndonjë gjyshe e dhembshur, dhe në fakt, pata përshtypjen se do të shpërthente në dënesë. Por ai heshti dhe nuk foli më.